In Openbaring vinden we zeven brieven van Jezus, elke gericht aan een andere gemeente in Klein-Azië, het westen van het tegenwoordige Turkije. Maar voordat je deze brieven gaat lezen, is het misschien goed om eens te kijken naar de geadresseerden.
Enkele opvattingen
Elke brief wordt voorafgegaan door de woorden: “Schrijf aan de engel der gemeente te” gevolgd door de plaatsnaam. Dat klinkt ons wat vreemd in de oren. Wat wordt daarmee bedoeld? Uitleggers geven verschillende mogelijkheden. Eén opvatting is, dat daarmee een leider in de gemeente bedoeld wordt, een oudste of voorganger. Een andere gedachte is, dat elke gemeente in de hemel vertegenwoordigd wordt door een engel, zeg maar een beschermengel van de gemeente.
Ik zeg niet, dat deze opvattingen niet kloppen. Maar het leiderschap in de nieuwtestamentische gemeente is altijd een meervoudig leiderschap: de oudsten of opzieners, soms aangevuld met diakenen (Filippenzen 1:1). Een andere vertaling spreekt over “leiders en dienaren”. En Jezus waarschuwt er zelfs voor dat iemand zich erop laat voorstaan (de) leider van de gemeente te zijn (Matteüs 23:8-10). Het lijkt bovendien niet helemaal logisch als de brief, gericht aan één persoon, geen instructies bevat voor die persoon, maar bestemd lijkt te zijn voor de gehele plaatselijke gemeente.
Dat geldt misschien nog wel meer voor de tweede genoemde opvatting. Want nergens in het Nieuwe Testament vinden we, dat er een engel als een soort bemiddelaar tussen Jezus en zijn gemeente staat. Engelen zijn er wel om ons te dienen (Hebreeën 1:7), maar Jezus gaat zelf persoonlijk met zijn gemeente en met de gelovigen om (1 Johannes 1:3). En hoe zou Johannes die brief moeten verzenden? En waarom wordt de engel, die buitenstaander en aan de gemeente onbekend is, aangesproken? Dit alles brengt mij tot de vraag: Zou er nog iets anders bedoeld kunnen zijn met “de engel van”?
Een geheimenis
Daarvoor kijken we naar Openbaring 1, want daar komen bijna alle begrippen die in de zeven brieven aan de orde komen, al voor. Johannes heeft een visioen waarin hij Jezus ziet staan te midden van zeven gouden kandelaars. Hij heeft zeven sterren in zijn hand (Openbaring 1:12-16). Jezus stelt Zichzelf voor en zegt dan ook dit: “20Het geheimenis der zeven sterren, die gij gezien hebt in mijn rechterhand, en de zeven gouden kandelaren: de zeven sterren zijn de engelen der zeven gemeenten, en de kandelaren zijn de zeven gemeenten”.
De sterren en de kandelaars zijn dus een “geheimenis”. In andere artikelen (zie nevenstaand menu) is al naar voren gekomen, dat “het geheimenis” steeds te maken heeft met het werk, dat God van plan was te gaan doen na het lijden en sterven van Jezus en voor zijn komst als Koning der gehele aarde. Je mag dus verwachten dat zowel de sterren als de kandelaars iets zeggen over de nieuwtestamentische gemeente.
Een kandelaar
Het eenvoudigst te duiden zijn de kandelaars. De verklaring daarvoor wordt ook door Jezus gegeven: “de kandelaars zijn de zeven gemeenten” (Openbaring 1:20b). Toch moet je hier ook even opletten. Want bij een kandelaar denken wij aan “licht verspreiden” en komen als vanzelf de woorden van een oud liedje in gedachten: “Jezus zegt dat Hij hier van ons verwacht, dat wij zijn als kaarsjes, brandend in de nacht”. Maar de (zevenvoudige) kandelaar bij Israël staat niet in een duistere wereld, zelfs niet voor het raam, maar in het heiligdom, in de tempel. De boodschap daarvan is, dat de gemeente leeft voor het aangezicht van God, elk moment in Gods aandacht is en door Hem verzorgd wordt. De kandelaar zegt: de gemeente mag zich door God gezien weten.
Een ster
Sterren zijn gemaakt om licht te geven op aarde. In letterlijke zin (Genesis 1:15 ), maar ook als illustratie, getuigenis van Gods grootheid (Psalm 19:2). Nu wordt het beeld van sterren in een donkere nacht door Paulus gebruikt als metafoor voor de gemeente in haar verantwoordelijkheid om licht op aarde te laten schijnen (Filippenzen 2:15).
Van de zeven sterren in Openbaring wordt nu gezegd, dat ze “de engelen van de gemeenten” zijn. Mij doet deze aanduiding denken aan een soort beeldspraak, die wel vaker in de Bijbel voor komt. Jezus heeft het bijvoorbeeld over “de tempel van zijn lichaam” (Johannes 2:21). We snappen direct, dat het niet gaat over een gebouw dat gewijd is aan lichaam van Christus, maar over een functie van het lichaam van Christus, de tempel waarin Hij woont. Paulus gebruikt dezelfde soort beeldspraak als hij het heeft over “het waterbad van het Woord”. Niemand denkt aan een bad waarin het Woord gewassen wordt. We snappen direct dat hij het heeft over de functie van het Woord van God dat als waterbad fungeert om onze gedachten te reinigen (Efeziërs 5:26[/popup). Misschien worden we in Openbaring door het woord “engel” op het verkeerde been gezet. Want dit is weliswaar soms de aanduiding van een hemels wezen, maar soms is het gewoon een boodschapper. De uitdrukking “de engel van de gemeente te …” zou je dan ook zo kunnen lezen: “de gemeente die mijn boodschapper is in …”.
Functioneringsgesprek
Als je zo de brieven in Openbaring zou parafraseren, beginnen ze als volgt: “Schrijf aan de gemeente die mijn boodschapper is in …“ Allereerst zien we dan, dat de ongemakken uit het begin van dit artikel wegvallen. Er is geen wrijving met de opvattingen over de organisatie van de gemeente of de onderlinge relatie van de gelovigen. Er worden ook geen engelen geïntroduceerd die als verantwoordelijken van de gemeente worden aangesproken. En het belangrijkste: de inhoud is bestemd voor de geadresseerden. Kijk je naar de structuur van de brieven, dan moet het opvallen dat ze lijken op functioneringsgesprekken: Wat gaat er goed? Zijn er verbeterpunten? Plan van aanpak. Extra beloning bij het halen van de doelen.
De brieven getuigen dus van de liefdevolle zorg van onze Heer voor zijn gemeente. Hij spant zich in om de gemeente (en dus ook de leden van elke gemeente) te helpen bij het vervullen van de hun van God gegeven taak om in deze wereld zijn boodschap van liefde en verlossing, vergeving en verzoening, uit te dragen. Een boodschap die samengevat wordt in één naam, in één persoon: Jezus Christus en die gekruisigd.
Probeer eens op deze manier de brieven van Jezus Christus aan zijn gemeente(n) te lezen. Je zult vast in bijna elke brief punten van herkenning vinden.
Afbeelding: Vincent van Gogh, Sterrenhemel boven de Rhône